از آزمون سراسري 1373 تا 1384، به جز سالهاي 74 و 78، شجره‌نامه جزء ثابت پرسشهاي زيست‌شناسي آزمون سراسري بوده است. پرسشهاي شجره‌نامه در آزمونهاي سراسري گذشته، به چهار گروه قابل تقسيم هستند كه در اينجا روشهاي پاسخگويي به اين پرسشها ارائه مي‌شود:
1) پرسشهاي تعيين الگوي وراثتي: يك بيماري وراثتي در واقع فنوتيپ غيرطبيعي يك صفت است كه در مقابل فنوتيپ طبيعي (سلامتي) قرار مي‌گيرد.
مثلاً كوررنگي و ديد طبيعي، دو فنوتيپ يك صفت هستند و ژنهاي كنترل كنندة اين دو فنوتيپ، دو الل از يك ژن هستند. در مورد بيماريهاي مختلف وراثتي، ممكن است كه الل سلامتي نسبت به بيماري غالب باشد كه در آن صورت، افراد ناخالص، سالم و ناقل خواهند بود. برخي بيماريها نيز نسبت به سلامتي غالب هستند و در آن صورت افراد ناخالص، فنوتيپ بيماري را نشان مي‌دهند.از سوي ديگر، بيماريهاي وراثتي نيز همانند ساير صفات، مي‌توانند اتوزومي يا وابسته به جنس باشند. پس هر بيماري وراثتي متعلق به يكي از چهار الگوي وراثتي :اتوزومي مغلوب، اتوزومي غالب، وابسته به جنس مغلوب يا وابسته به جنس غالب است.
مطلوب رايجترين گروه از تستهاي شجره نامه، يافتن الگوي وراثتي بيماري است. در چنين پرسشهايي، اگر اطلاعات اضافي وجود نداشته باشد (كه تا به حال در هيچ يك از تستهاي كنكور وجود نداشته است) و گزینه های تست همان چهار الگوی وراثتی فوق باشند، مي‌توان بر اساس روش سادة زير به سرعت پاسخ را يافت.
توجه : از این روش در پاسخگویی به تستهای شجره نامه استفاده کنید .اگر وتنها اگر صورت سوال وگزینه ها هیچ اطلاع اضافی نداشته باشند وبه صورت زیر باشند :
بیماری شجره نامه مقابل چه صفتی است
۱- اتوزومی مغلوب ۲- اتوزومی غالب ۳- وابسته به جنس مغلوب ۴- وابسته به جنس غالب
حالت اول :اگر افراد ناقل مشخص شده باشند ( شجره نامه ژنوتیپی )
بیماری مغلوب است که دو حالت دارد اگر مرد ناقل نداشته باشیم وابسته به جنس مغلوب واگر داشتیم اتوزومی مغلوب
حالت دوم : افراد ناقل مشخص نشده اند ( شجره نامه فنوتیپی )
بیماری اتوزومی است که دو حالت دارد اگر پدر ومادر بیمار با فرزند سالم وجود دارد بیماری اتوزومی غالب است
اگر پدر ومادر سالم با فرزند سالم وجود دارد بیماری اتوزومی مغلوب است
در بخشهای بعدی این مطلب خواهیم دید که تنها یکی از تستهای شجره نامه که تاکنون در کنکور سراسری مطرح شده است (1384) گزینه هایی با توضیحات اضافی داشته است و البته همان تست نیز با این روش قابل پاسخگویی است:
2) مسائل خانواده كه به صورت شجره‌نامه مطرح مي‌شوند: در برخي پرسشها، احتمال به وجود آمدن فردي خاص در يكي از خانواده‌هاي شجره‌نامه مطلوب است. در اين پرسشها، ابتدا همانند پرسشهاي گروه قبلي، الگوي وراثتي بيماري را مي‌يابيم و بر اساس آن، ژنوتيپ والدين فرد مورد نظر را پيدا مي‌كنيم. با داشتن ژنوتيپ والدين، مساله به صورت يك مسالة عادي خانواده حل مي‌شود. به مثالهاي زير توجه كنيد:
كنكور 81: با توجه به شجره‌نامة زير، احتمال اينكه فرزند سوم اين خانواده كه با ؟ مشخص شده است،
پسري بيمار شود، چقدر است؟
الگوي وراثتي بيماري در اين شجره‌نامه، اتوزومي مغلوب است و بر اين اساس مشخص است كه هر دو والد فرد مورد نظر با داشتن يك دختر بيمار، ناقل بيماري هستند. پس مي‌توان آميزش آنها را به صورت Aa * Aa نشان داد كه احتمال بيمار شدن هر يك از فرزندانشان ¼ است و البته با توجه به ½ احتمال پسر شدن فرد مورد نظر، پاسخ مساله به صورت ⅛ = ½ * ¼ محاسبه مي‌شود.
كنكور 82: در شجره‌نامة زير، احتمال به وجود آمدن فردي كه با ؟ مشخص شده، چقدر است؟
در اين پرسش، ناگفته پيداست كه طراح محترم رندي فرموده‌اند و در نتيجه پرسش به اين شكل غلط از آب در آمده است؛ چون همان فردي كه احتمال پديد آمدنش زير سوال است، براي تشخيص الگوي وراثتي و ژنوتيپ والدين در اين شجره‌نامه، نقش كليدي دارد. يا به عبارتي طراح محترم احتمال به وجود آمدن فردي را كه قبلاً به وجود آمده است، پرسيده‌اند. صحيح اين بود كه يك دختر بيمار در فرزندان اين خانواده وجود داشته باشد و آن گاه احتمال پديد آمدن يك دختر بيمار ديگر مورد پرسش قرار مي‌گرفت. به هر حال با فرض به وجود آمدن اين فرد ما مي‌توانيم تشخيص دهيم كه بيماري شجره‌نامه، اتوزومي مغلوب است و همانند پرسش قبلي، والدين فرد مورد نظر ناقل بيماري هستند. به اين ترتيب احتمال بيمار شدن هر يك از فرزندان اين خانواده ¼ است و با توجه به ½ احتمال دختر شدن فرد مورد نظر، احتمال پديد آمدن دختر بيمار به صورت ⅛ = ½ * ¼ محاسبه مي‌شود.
پيش از بررسي دو گروه ديگر تستهاي شجره‌نامه، به اين نكته توجه كنيد كه اصولاً ساختار تستهاي شجره‌نامه، بر اساس رد كردن الگوهاي وراثتي با توجه به علائم رد كننده است. به عبارت ديگر، علائمي وجود دارد كه با مشاهدة آنها مي‌توان برخي گزينه‌ها را رد كرد و روشي نيز كه پيش از اين در مورد يافتن الگوي وراثتي آورديم، برگرفته از همين علائم است. در اينجا اين علائم رد كننده را به تفكيك در شجره‌نامه‌هاي فنوتيپي و ژنوتيپي بررسي مي‌كنيم:
به خاطر داريد که در گروه اول تستهاي شجره نامه، به دنبال يافتن الگوي وراثتي مناسب براي توجيه بيماري بوديم. گروه سوم تستهاي شجره نامه، تستهايي هستند که بر خلاف تستهاي دسته اول، پاسخ آنها الگوي نامتناسب با شجره نامه است؛ يعني در اين تستها، شجره نامه اي مطرح شده که سه الگوي وراثتي با آن سازگار است و تنها يکي از گزينه ها براي توجيه نحوه انتقال بيماري مناسب نيست. مثال اين گروه از تستها، تاکنون تنها يک بار در کنکور سراسري سال 80 مطرح شده است:
نکاتي که در پاسخگويي به اين گروه تستها بايد مورد توجه قرار گيرد:
1- شجره نامه در اين گروه تستها حتما از نوع شجره نامه فنوتيپي است؛ يعني افراد ناقل در شجره نامه مشخص نمي شوند.
2- علائم تعيين کننده رابطه غالب و مغلوبي (والدين سالم با فرزند بيمار يا والدين بيمار با فرزند سالم) در چنين شجره نامه اي به چشم نمي خورد.
3- پاسخ اين گروه تستها، يعني گزينه ناسازگار با شجره نامه، يکي از دو گزينه "وابسته به جنس مغلوب" يا "وابسته به جنس غالب" است. براي تشخيص اين که پاسخ کدام يک از الگوهاي وابسته به جنس است، از علائم رد کننده اين الگوها که در بخش پيش آمد استفاده مي کنيم:
در بيماري وابسته به جنس مغلوب، پدر و پسران زن بيمار، بايد بيمار باشند. پس وجود زن بيماري با پدر يا پسر سالم، اين الگو را رد مي کند.
در بيماري وابسته به جنس غالب، مادر و دختران مرد بيمار، بايد بيمار باشند. پس وجود مرد بيماري با مادر يا دختر سالم، اين الگو را رد مي کند.
به اين ترتيب در چنين تستهايي، شرايط يکي از الگوهاي وابسته به جنس رعايت مي شود و با قرار دادن علامت رد کننده الگوي وابسته به جنس ديگر، اين الگو پاسخ تست خواهد بود.
مثال: در شجره نامه مقابل مشخص کنيد کدام ژن نمي تواند در توليد بيماري نقش داشته باشد؟ (کنکور سراسري 1380)
1) اتوزومي مغلوب
2) اتوزومي غالب
3) وابسته به جنس مغلوب
4) وابسته به جنس غالب
در اين شجره نامه مشاهده مي کنيد که شرايط بيماري وابسته به جنس غالب برقرار است؛ يعني تمامي مردان بيمار، مادر و دختر بيمار دارند و هيچ علامتي براي رد کردن وابسته به جنس غالب مشاهده نمي شود. ولي به خاطر وجود زن بيمار با پسر سالم و همچنين زن بيمار با پدر سالم، الگوي وابسته به جنس مغلوب نمي تواند در توليد بيماري نقش داشته باشد.
حال با استفاده از مطالبي که تاکنون درباره شجره نامه آموخته ايد، به تمرينهاي زير پاسخ دهيد:
آخرین تست شجره نامه که تا به حال در کنکور سراسری مطرح شده ، مربوط به کنکور سال گذشته (1384) است. این تست را با هم بررسی می کنیم:
با توجه به شجره نامه مقابل، کدام طبق قوانین احتمالات نادرست است؟
1) الگوی بیماری، مغلوب اتوزومی است
2) بیماری، صفتی وابسته به جنس و مغلوب است
3) فرد شماره 2، الزاما باید ناقل بیماری باشد
4) اگر فرد شماره 11 با فردی سالم و حامل ازدواج کند، نیمی از فرزندان او سالم خواهند شد
در این شجره نامه، با وجودی که گزینه ها از حالت آشنای قبلی تبعیت نمی کنند، به راحتی می توان پاسخ را یافت. دقت کنید که افراد شماره 1 و 2 والدین سالمی هستند که فرزند بیمار (شماره 6) دارند؛ پس بیماری مغلوب است. از سوی دیگر، زن بیمار (شماره 3) صاحب پسر سالم (شماره 10) شده است که در بیماری وابسته به جنس مغلوب ممکن نیست. پس بیماری این شجره نامه از نوع اتوزومی مغلوب است و گزینه 2 نادرست است.
راهنمای پاسخگویی به تستهای شجره نامه با ارائه پاسخ 45 تمرين شجره نامه به پایان می رسد.
پاسخ تمرینها:
| 1) اتوزومی مغلوب |
2) اتوزومی غالب |
3) اتوزومی مغلوب |
| 4) اتوزومی غالب |
5) اتوزومی مغلوب |
6) اتوزومی غالب |
| 7) اتوزومی مغلوب |
8) اتوزومی غالب |
9) اتوزومی مغلوب |
| 10) اتوزومی غالب |
11) اتوزومی مغلوب |
12) اتوزومی غالب |
| 13) اتوزومی مغلوب |
14) اتوزومی غالب |
15) اتوزومی مغلوب |
| 16) اتوزومی غالب |
17) اتوزومی مغلوب |
18) اتوزومی غالب |
| 19) اتوزومی مغلوب |
20) اتوزومی غالب |
21) وابسته به جنس مغلوب |
| 22) وابسته به جنس مغلوب |
23) اتوزومی مغلوب |
24) وابسته به جنس مغلوب |
| 25) اتوزومی مغلوب |
26) اتوزومی مغلوب |
27) وابسته به جنس مغلوب |
| 28) وابسته به جنس مغلوب |
29) وابسته به جنس مغلوب |
30) وابسته به جنس مغلوب |
| 31) وابسته به جنس مغلوب |
32) اتوزومی مغلوب |
33) اتوزومی مغلوب |
| 34) اتوزومی مغلوب |
35) اتوزومی مغلوب |
36) اتوزومی مغلوب |
| 37) اتوزومی مغلوب |
38) وابسته به جنس مغلوب |
39) وابسته به جنس مغلوب |
| 40) وابسته به جنس مغلوب |
41) وابسته به جنس مغلوب |
42) وابسته به جنس غالب |
| 43) وابسته به جنس غالب |
44) وابسته به جنس مغلوب |
45) وابسته به جنس غالب |
برگرفته شده از مجله زیست شناسی
+ نوشته شده در جمعه نوزدهم مهر ۱۳۸۷ ساعت 11:45 توسط زهرا حسینی
|
که محدوده سلول را معین کرده و به عنوان سد انتخابی ، مبادله مواد بین سلول و محیط اطرافش را کنترل می‌کند. غشا از دو لایه تقریبا ممتد لیپیدی ساخته شده که در آنها 
) بین سلول و محیط اطراف آن اگر بر خلاف شیب غلظت و با صرف انرژی انجام می‌گیرد.
محمد جباری