خلاصه فصل 3 زیست دهم
1ـ دیـافراگم
2ـ خـاصیت کشسانی شش
3ـ ماهیچه های بین دنده ای داخـلی
4ـ ماهیچه های شـــکمی
شش ها ، که شـامل: بخشی از نایژه نایژک ها(انتهایی و مبادله ای) ، کیسه های حبابکی ، میرگ خونی، بافت پیوندی که خارج ان را می پوشاند (شش ها اسفنج مانند هستند(متخلخل)
قفسه سینه: 37 استخوان 24 دنده(12 تا سمت راست،12 تا سمت چپ) دو دنده آخر آزاد)،،12 تا مهره،،1 جناغ
پرده جنب: ژرده ای دو جداره که شش ها را به قفسه سینه متصل می کند
پرده جنب دارای : 1ـ لایه خارجی چسبیده به قفسه سینه
2- مایع جنب
3-لایه داخلی چسبیده به دیواره شش ها
ویژگی های شش ها:
1ـ پیروی از حرکات قفسه سینه:(علت پرده جنب)
2ـ حالت کشسانی:علت وجود رشته های پروتئینی الاستیک(کشسان)
حجم های تنفسی:
ــ جحم جاری(هوای جاری):مقدارهوایی که در یک دم عادی وارد شش ها یا دریک بازدم عادی از شش ها خارج می شود
ــ حجم تنفس در دقیقه : تعداد تنفس در دقیقه×حجم جاری= حجم تنفس در دقیقه
ــ حجم ذخیره دمی: مقدار هوایی که پس از یک دم عادی طی یک دم عمیق می توان به شش ها وارد کرد
ــ حجم ذخیره بازدمی: مقدار هوایی که پس از یک بازدم با یک بازدم عمیق می توان ازشش ها خارج کرد
ــ حجم باقی مانده: مقدار هوایی که پس از یک بازدم عمیق بازهم در شش ها باقی می ماند،، فایده حبابک ها همیشه باز اند ــ تبادل گاز ها همیشه انجام می شود
ــ هوای مرده: بخشی از هوای دمی که در قسمت هادی دستگاه تنفس می ماند و به بخش مبادله ای نمیرسد قسمت هادی نای نایژه،نایژک،به جز نایژک مبادله ای
ظرفیت تنفسی: مجموع دو یا چند حجم تنفس
ظرفیت حیاتی:مقدار هوایی که پس از یک دم عمیق با یک بازدم عمیق می توان از شش ها خارج کرد. ظرفیت=حجم جاری+حجم ذخیره دمی+حجم ذخیره بازدمی
ظرفیت تام: حداکثر مقدار هوایی که در شش ها جا می گیرد
(حجم تام=حجم باقی مانده+ظرفیت حیاتی )
تنظیم تنفس:
الف)تنظیم تنفس عصبی:مرکز تنفس در بصل النخاع:با صدور دستور انقباض ماهیچه های دمی آغاز میشود
ــ مرکز تنفس واقع در پل مغزی:با اثر بر مرکز تنفس در بصل النخاع باعث ژایان دم وتنظیم مدت زمان دم میشود.
ب)تنظیم شیمیایی تنفس: افزایش کربن دی اکسید خون ـ کاهش اکسیژن خون
چه چیزی مدت زمان دم و لحظه توقف آن را تعیین می کند؟
1ـ مرکز تنفس واقع در پل مغز: با اثر بر مرکز تنفس در بصل النخاع دم را خاتمه می دهد این مرکز مدت زمان دم را تنظیم می کند
2 ـ پیام ارسالی از شش ها به مرکز تنفس در بصل النخاع: ار شش ها بیش از حد پر شوند آنگاه ماهیچه های صاف دیواره صاف نایژه ها و نایژک ها بیش از حد کشیده می شوند که خطرناک ست در این صورت از این ماهیچه ها پیامی توسط یاخته های عصبی حسی به مرکز تنفس در بصل النخاع ارسال می شود که بلافاصله ادامه دم را متوقف می کند
نکته: پل مغز بر اساس اطلاعاتی که از کیفیت خون دریافت می کند مدت زمان دم را کنترل می کند
نکته:کیفیت خون توسط دو سنسور یا گیرنده تشخیص داده می شود 1ـ سنسور هایی که میزان خون راتشخیص می دهند و در سرخرگ کاروتید قرار دارند
2- میزان سنسور هایی که میزان خون را تشخیص می دهند که در بصل النخاع اند
ــ بیشترین تعداد گیرنده های شیمیایی در اجسام کاروتیدی قرار گرفته اند. باید دانست که تعداد قابل ملاحظه ای در اجسام ائورتی واقع شده اند ومعدودی نیز درنقاط دیگر همراه با سایر شریان های مناطق سینه ای و شکمی بدن قرار گرفته اند.
افزایش کربن دی اکسید و کاهش اکسیژن خون از عوامل موثر در تنفس اند.
1ـ افزایش غلظت کربن دی اکسید:با اثر بر مرکز تنفسی اهنگ تنفس را افزایش میدهد.
هرچه فعالیت های بدنی افزایش یابد میزان مصرف اکسیژن و تولید کربن دی اکسید نیز افزایش می یابد.. مثلا: هنام فعالیت های شدید میزان مصرف اکسیژن وتولید کربن دی اکسید تا 20 برابر افزایش می یابد ولازم است میزان تهویه ریوی نیز افزایش یابد .
هدف نهایی تنفس حفظ غلظت های مناسبی از گاز ها تنفسی و یون های هیدروژن در بافت ها است. دی اکسید کربن اضافی با یون های هیدروژن اضافی در خون به طور عمده بر خود مرکز تنفسی در بصل النخاع اثر میگذارند وسبب افزایش قدرت پیام های حرکتی دمی و باز دمی در هنگام بازدم (عمیق) به عضلات تنفسی می شوند
گفتار 3
تنوع تبادلات گازی:
1ـ در تک سلولی مثل پارامسی مبادله از طریق سطح سلول
2- دربرخی جانوران پر سلولی مثل کرم های پهن و هیدر از طریق سطح بدن
3- سایر جانوران که شامل:
1- تنفس پوستی:کرم خاکی-قورباغه-لاکپشت آبی-سمندر شش دار- مارهای آبی ( کرم حلقوی دوزیستان خزندگان دوزیستان خزندگان
2ـ تنفس نایدیسی(تراشه ای) در حشرات وصدپایان
3 ـ تنفس آبششی ساده ترین آبشش در ستاره دریایی
آبشش خارجی دارند: نوزادان ماهی ها و تمام دوزیستان
آبشش داخلی: ماهیهای بالغ
ـ تنفس ششی: 1- نرمتنان مانند: حلزون و لیسه4
2- مهره داران خشکی زی الف)دارای پمپ فشارمثبت مانند دوریستان و برخی خزندگان ب) دارای پمپ فشار منفی(مکش) مانند بیشتر خزندگان-پرندگان-پستانداران
شــرایط لـازم بــرای تنفس پــوسـتی:
1- سطح بدن مرطوب باشد حل شدن اکسیژن در آب
2- پوست ضخامت کمی داشته باشد
3-سطــح بدن نسبت به انـدازه وســیع باشد:
4- دارای مویرگ های خونی فراوان زیر پوست
تنــفس نایــدیسی لوله ای منشعب که با کیتین پوشانده شده در درون بدن قرار دارند انتهای آنها بدون کیتین و مرطوب است
کیتین= پلی ساکارید+پروتئین اسکلت خارجی
دیواره سلولی قارچ ها
ــ در تنفس نایدیسی دستگاه گردش نقشی در تبادل گازهای تنفسی ندارد
پرندگان: علاوه بر شش کیسه های هوادار دارند؛تبادل در شش ها انجام می شود کیسه های هوادار(معمولا9 تا هستند) باعث افزایش کارایی تنفس می شوند.
ــ کیسه های هوادار در دو سمت ردن واستخوان بازوها وجود دارند
ــ کیسه های هوادار سطح صاف دارند ، فاقد مویرگ ، متابولیسم بالا
Air sac
کیسه های هوادار معمولا 9 عدد
وظایف:
1ـ افزایش کارایی دستگاه تنفس عدم اختلال هوای دم و بازدم (جریان یکطرفه هوا)
2ـ کمک به تنظیم دمای بدن (پرنده غدد عرق ندارد)
3ـ کاهش اصطکاک بین اجزای متحرک
4ـ تسهیل اسپرم زایی با کاهش دمای بدن
5ـ جلوگیری از شوک های ناشی از شیرجه ناهانی پرنده از هوا به آب
6ـ سبکی پرنده در شنا و پرواز
نکته: کیسه های هوادار محل تبادل گاز های های تنفسی نمی باشد تبادل گاز ها در شش ها اتفاق می یافتد
کیتین: پلی ساکارید + مقدار کمی پروتئین// دیواره سلولی قارچ// لوله های نایدیسی
کوتین: پلیمری از اسید های چرب // در کوتیکوا (پوستک) گیاهان
کراتین: پروتیئین// در مورد ناخن
محمد جباری