ساختار ساقه

ساقه :


ساقه بخشی از گیاه است که دارای برگ بوده و دارای رشد انتهایی می باشد. معذالک مانند ریشه های هوایی ، ساقه های زیر زمینی نیز وجود دارد.
مورفولوژی خارجی و ساختمان داخلی ساقه ها بر خلاف ریشه ها دارای تنوع زیادی می باشد.

مقایسه ریشه و ساقه :
اختلافات عمده ریشه و ساقه عبارتند از :
1-در ریشه دستجات چوبی و آبکشی بطور یک در میان (alternate ) نسبت بهم قرار دارند در ساقه دستجات آوندی بصورت رویهم ( collateral ) قرار گرفته اند.
2- در ریشه رشد و تکامل آوندها ی چوبی بصورت ( exarch ) می باشد. در ساقه بصورت endaech می باشد.
3- گره node و یا بین گره inter node در ریشه وجود ندارد. در ساقه گره و بین گره وجود دارد
4- ریشه دارای کلاهک می باشد . ساقه فاقد کلاهک می باشد.
5- ریشه دارای تارهای کشنده می باشد ولی ساقه فاقد آن است.
6- ریشه فاقد کوتیکول است ولی ساقه دارای کوتیکول است .
7- در ریشه کامبیوم در فاصله بین دو دسته آوند چوبی و آبکشی ظاهر می شود که به آن کامبیوم بین دسته ای گویند. در صورتیکه در ساقه لایه زاینده بین دستجات چوب و آبکش قرار دارد که به آن کامبیوم دسته ای گویند.
8- ریشه فاقد استومات است ولی ساقه ممکن است دارای استومات باشد.



ساختمان اولیه ساقه :
ساختمان نخستین در بازدانگان و دولپه ایها با تک لپه ایها مختصری اختلاف دارد. مطالعه بافته ای داخلی ساقه را می توان همانطور که ملاحظه می شود به سه ناحیه مشخص تقسیم نمود.
1-روپوست 2- پوست 3- استوانه آوندی ( استوانه مرکزی )
1- روپوست :
بیرونی ترین لایه ساقه جوان که معمولا به ضخامت یک سلول می باشد، این سلول ها دارای کوتیکول و فاقد کلروپلاست و آمیدون می باشد همچنین در میان سلول های ذکر شده روزنه هایی وجود دارند که حاوی کلروپلاست است و دد بعضی ساقه ها در روپوست کرک هایی به اشکال مختلف وجود دارد. ک.تیکول و روزنه در ساقه های غوطه ور در آب وجود ندارد.
2-پوست ( پارانشیم پوستی )
از خارج بوسیله اپیدرم و از داخل بوسیله آندودرم محدود می گردد. آندودرم داخلی ترین لایه پارانشیم پوستی است. پارانشیم پوستی از سلول هایی با جدار های نازک و سلولزی تشکیل یافته است. سلول های مزبور به موازات محور ساقه دراز شده و از یکدیگر بوسیله سر آمدهایی مجزا می شوند. در بسیاری از ساقه ها بلافاصله بعد از سلول های اپیدرمی مقدار زیادی بافت کلانشیمی وجود دارد که بصورت یکنواخت و دایره وار قرار می گیرند. در ساقه های گوشه دار مقدار زیادی بافت کلانشیمی در قسمت گوشه ها بوده و نیز پارانشیم کلروفیلی دیده می شود. بنابراین پراکندگی استومات ها در محل هایی که کلانشیم وجود دارد بمراتب کمتر از قسمت های دیگر ساقه است.
گاهی 2 تا 3 لایه زیر اپیدرم پارانشیم حاوی کلروپلاست می باشند که به ساقه های جوان رنگ سبزی می بخشند. در سلول های لایه های عمیق تر مواد ذخیره ای قرار دارد. در برخی از سلول های پوست ممکن است بلورهای اکسالات کلسیم و به اشکال مختلف وجود داشته باشد.
آندودرم :
بندرت مانند ریشه واضح است . کادر چوب پنبه ای آن عموما کمتر نمایان می باشد. سلول های آندودرم از سلول های پوستی مجاور اغلب با داشتن آمیدون زیاد قابل تشخیص هستند مانند اکثر ساقه های هوایی. معمولا آندودرم در ساقه های زیر زمینی نظیر ریزوم ها و ساقه های آبزی واضحتر از ساقه های هوایی می باشد. در بعضی از ساقه ها ی علفی مانند senecio و leonurus آندودرم در مرحله ایکه گیاه به گل می نشیند کاملا ظاهر می شود.
استوانه مرکزی ( استوانه آوندی ) :
استوانه آوندی که تشکیل شده از دستجات آوند چوبی و آبکشی و مغز و اشعه مغزی دستجات آوندی بصورت collateral بوده و بین آوند چوب آبکش ، کامبیوم آوندی قرار دارد. یک لایه نازک از سلول های در حال تقسیم مسئول افزایش قطر ساقه می باشند آوند چوبی آب و املاح محلول را از ریشه ها به سمت بالا هدایت می کند. چوب در نگهداری مکانیکی تنه درخت و شاخه های آن و ساقه گیاهان علفی نیز نقش اساسی ایفاء می کند. آبکش غذا را از برگ ها به سمت پایین یا به سمت بالا به غنچه های باز نشده و میوه ها هدایت می کند.
اشعه آوندی : Vascular rays



نوارهای سلولی بوده که بطور افقی میان آوندهای چوب و آبکش امتداد می یابد و در ذخیره غذا و انتقال جانبی آب و غذا اهمیت دارد. چنانچه یک ساقه علفی دو لپه با یک ساقه چوبی مقایسه شود ، چون مدت زمان فعالیت کامبیوم در ساقه علفی کوتاه می باشد در اینصورت تعداد دستجات آوندی نسبت به ساقه چوبی کتر استو در چنین ساقه هایی ممکن است در اثر فعالیت اینتر فسی کولار کامبیوم inter fasicular cambium دستجات آوندی به شکل حلقه ممتدی در استوانه آوندی به یکدیگر وصل شده باشد.



سلول های اسکلرانشیمی در غالب گونه های علفی – چوبی مکمل اعمال مکانیکی چوب می باشد ، در مقاطع عرضی ساقه ها مجموعه سلول های اسکلرانشیمی به شکل کلاه و یا توده های مدوری که بیرونی ترین قسمت آبکشی را تشکیل می دهد ، دیده می شود. اما ممکن است بصورت خوشه ها یا نوارهایی در اطراف آوندهای آبکشی نیز وجود داشته باشد.
مغز : Pith
قسمت مرکزی ساقه را تشکیل می دهد . دیواره سلول های مغز اغلب سلولزی و در برخی موارد چوبی می گردد. در بعضی از ساقه های توخالی مغز تحلیل رفته یا وجود ندارد.

در پایان ساقه چند گیاه دولپه را مشاهده می کنید

1- ساقه آفتابگردان




2- ساقه شمعدانی



3- ساقه کدو



4- ساقه آلاله